Porównanie działań antysmogowych w miastach Kraków i Tarnów
Informacja dla Komisji Sejmowej ds. Energii, Klimatu i Aktywów Państwowych oraz Komisji Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w sprawie porównania działań antysmogowych w miastach Kraków i Tarnów
W dniu 05.03.2025 podczas obrad połączonych Komisji przekazałem informację, że w Tarnowie rozwiązaliśmy problem nadmiernego zanieczyszczenia powierza głównie za pomocą edukacji o prawidłowym (bezdymnym) spalaniu paliw stałych, bez wprowadzania zakazów (https://www.facebook.com/share/v/1N1hQhkQxk/). Zupełnie inaczej niż w Krakowie, gdzie wprowadzono całkowity zakaz paliw stałych, z mało zadowalającymi rezultatami. Przewodniczący Komisji poprosił Ministerstwo Klimatu i Środowiska o porównanie działań w Tarnowie i Krakowie. Wiedząc, że Ministerstwo (wspierające zakazy używania paliw stałych) może odnieść się do tego zapytania subiektywnie, postanowiłem przesłać moją opinię.
Tarnów to 100-tysięczne miasto położone w tej samej kotlinie co Kraków, Kotlinie Sandomierskiej, w odległości 80km od Krakowa. Oba miasta posiadają te same problemy smogowe wynikające z położenia geograficznego. W Tarnowie zdarzały się incydenty smogowe z przekroczeniami maksymalnych odpuszczalnych wartości pyłów PM10 rzędu 1300% (jak na mapie poniżej)
W miastach tych zastosowano diametralnie różne działania antysmogowe:
- Kraków. Całkowity zakaz używania paliw stałych od 01.09.2019. Restrykcje niespotykane nigdzie indziej w Europie, obejmujące również zakaz dla urządzeń spełniających europejskie normy ekoprojektu. Ogromna akcja biznesowa wymiany urządzeń grzewczych głównie na gazowe.
- Tarnów. Edukacja o prawidłowym (bezdymnym) spalaniu paliw stałych, oparta na podstawach naukowych. Bez zakazów używania paliw stałych. Ponad 15 pokazów (dla ludności i w szkołach) oraz ulotki rozdawane przez Policję, Straż Miejską oraz Kominiarzy z MCK (https://www.facebook.com/krzysztof.wozniak.gzo/videos/1277208886347296)
Rezultaty powinny być jednoznaczne: całkowita poprawa powietrza w Krakowie i niewiadomy wynik w Tarnowie. Rzeczywistość okazała się jednak inna. Ponad dwa lata po wprowadzeniu zakazu (np. 21.11.2021) Kraków nadal posiadał najgorsze powietrze w Polsce
Oraz najgorsze powietrze na Świecie.
Zestawienie przygotowane przez Izbę Gospodarczą Sprzedawców Polskiego Węgla na podstawie danych w latach 2007-2019 pokazuje, że małopolskie miasta bez zakazów paliw stałych osiągnęły lepsze wyniki redukcji zanieczyszczeń powietrza niż objęty zakazem Kraków. Szczególnie uderza tu dysproporcja wydatków antysmogowych. Działania w Krakowie są horrendalnie drogie.
Najlepszym obecnie źródłem są dane Generalnego Inspektoratu Ochrony Środowiska za rok 2024 (najbardziej aktualne). Poniżej cytaty z raportu GIOŚ (https://powietrze.gios.gov.pl/pjp/documents/download/118449)
W 2024 roku na obszarze województwa małopolskiego prowadzono intensywne pomiary pyłu zawieszonego PM10 na 48 stanowiskach pomiarowych w 28 lokalizacjach. Na części stacji pomiarowych jednocześnie prowadzone były pomiary pyłu zawieszonego PM10 z wykorzystaniem dwóch metod pomiarowych: manualnej (metoda referencyjna) i automatycznej.
Na potrzeby oceny zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 w 2024 r. wykorzystano wyniki pomiarów intensywnych wykonywanych na 27 stanowiskach pomiarowych zlokalizowanych we wszystkich trzech strefach w województwie (nie wykorzystano serii pomiarowej pochodzącej ze stacji Kraków, ul. Kamieńskiego ze względu na zbyt niski procent ważnych danych). W przypadku prowadzenia pomiarów równoległych do oceny wykorzystano wyniki pomiarów manualnych (tabela 7.14).
Jako uzupełnienie oceny opartej o pomiar wykorzystano metodę obiektywnego szacowania, będącą wynikiem analizy danych uzyskanych przy wykorzystaniu modelowania matematycznego oraz danych dotyczących emisji pyłu zawieszonego PM10. Oceny dokonano pod kątem dwóch kryteriów: wartości średnich rocznych stężeń pyłu zawieszonego PM10, oraz liczby dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego przez średnie stężenia dobowe. W przypadku pierwszego kryterium wszystkie strefy otrzymały klasę A, co oznacza, że w żadnej ze stref nie zarejestrowano przekroczenia wartości średniorocznej 40 μg/m3 (tabela 7.13, rysunek 7.28). W odniesieniu do drugiego kryterium – dopuszczalnej częstości 35 przekroczeń poziomu średniego stężenia dobowego pyłu zawieszonego PM10, określonego na poziomie 50 μg/m3, przekroczenie wystąpiło na stacjach w Krakowie, Al. Krasińskiego oraz w Nowym Targu, w wyniku czego, aglomeracja krakowska oraz strefa małopolska uzyskały w ocenie klasę C (tabela 7.13, rysunek 7.27).
Tabela 7.13. Wyniki klasyfikacji stref w ocenie za 2024 rok dotyczącej PM10 – ochrona zdrowia ludzi [źródło: GIOŚ]
Rysunek 7.27. Klasyfikacja stref w województwie małopolskim za 2024 rok dla pyłu zawieszonego PM10, dla czasu uśredniania — 24 godz., z uwzględnieniem kryteriów określonych w celu ochrony zdrowia ludzi (źródło: GIOŚ]
GIOŚ nieco nadmiarowo określił całe województwo prócz Tarnowa jako obszar nieprzyjaznej dla zdrowia człowieka klasy C. Ważne jest jednak to, że na pewno miasto Kraków jest (czerwonej) klasy C, a Tarnów jest (zielonej) przyjaznej dla zdrowia człowieka klasy A. GIOŚ wyraźnie wyróżnił Tarnów jako miasto czyste.
Następna tabela GIOŚ pokazuje, że liczba dni z przekroczeniem dobowego maksimum PM10 w Tarnowie na dowolnej stacji pomiarowej (zielona obwódka) jest niższa niż na dowolnie wybranej stacji pomiarowej (czerwona obwódka) w Krakowie.
Tabela. 7.14. Parametry statyczne obliczone na podstawie serii wyników pomiarów stężenia pyłu zawieszonego PM10, na potrzeby oceny za 2024 rok, pod kątem ochrony zdrowia ludzi [źródło: GIOŚ]
Z powyższego porównania można wyciągnąć następujące wnioski:
- Metoda naukowa bez zakazów używania paliw stałych przyniosła oczekiwany rezultat zaś metoda zakazów używania paliw stałych nie przyniosła oczekiwanego rezultatu.
- Metoda zakazów to wielokrotnie większy koszt niż metoda naukowa.
- Mieszkańcy Krakowa zostali pozbawieni bezpieczeństwa energetycznego. Nowo zakupione ogrzewacze gazowe oraz pompy ciepła nie działają w przypadku braku zasilania. Stanowi to zwiększone zagrożenie dla ich zdrowia i życia. Mieszkańcy Tarnowa legalnie użytkują kominki i piece na odnawialne drewno, które działają bez prądu.
- Mieszkańcy Krakowa zostali narażeni na ubóstwo energetyczne. Gaz ziemny i prąd są źródłami energii zależnymi od dostawców i narażonymi na drożyznę. Mieszkańcy Tarnowa mogą się zawsze wspomagać tanim i łatwo dostępnym drewnem.
- Mieszkańcy Krakowa zostali zmuszeni do niszczenia klimatu. Mają zakaz używania odnawialnego drewna, a w zamian muszą używać kopalny gaz lub znacznie mniej odnawialny niż drewno – prąd.
- Mieszkańcy Krakowa będą musieli kolejny raz wymienić urządzenia grzewcze. Używanie gazu ziemnego będzie przez Unię Europejską obarczone dodatkowym podatkiem (ETS2) i z godnie z tym rozporządzeniem urządzenia docelowo trzeba będzie wymienić prawdopodobnie na koszt użytkownika. Kierunek ten był od dawna znany w kręgach ekologicznych, ale forsujące krakowski zakaz alerty smogowe nie ostrzegały o tym mieszkańców.
Można wysnuć następujące uwagi na przyszłość:
- Procesu poprawy jakości powietrza nie powinno mierzyć się ilością wydanych pieniędzy oraz wymienionych urządzeń. Gdyby Polska chciała realizować rosyjsko-niemieckie interesy (sprzedawać niemieckie piecyki na rosyjski gaz), to wdrożyłaby właśnie taki zakaz jak w Krakowie. Nawet dziś przynosi to pośrednio zysk Rosji, bo zwiększa popyt na gaz ziemny.
- Programy wspierające takie jak „Czyste powietrze”, programy gminne powinny być kontrolowane pod kątem podatności na realizowanie interesów niepolskich korporacji kosztem gorszego efektu dla obywateli Polski.
- Programy wspierające powinny uwzględniać naukowe metody poprawy jakości powietrza. Edukacja o prawidłowym spalaniu paliw stałych jest stosowana w Szwajcarii, Niemczech, Belgii, Francji, Norwegii.
- Nie należy zakazywać ogrzewania za pomocą odnawialnego drewna, szczególnie w urządzeniach niewymagających prądu do działania. Kominki i piece dają bezpieczeństwo energetyczne tworząc swoistą sieć odporności społeczeństwa na kataklizmy i braki zasilania.
Krzysztof Woźniak – Grupa Zdrowego Oddychania
